Ngày xưa ở miền bắc Lào thì thiếu tin tức nên chợ búa là nơi đưa tin của người xa gần từ quê về thành phố. Sáng nay một chuyện nóng hổi đang đồn đãi nhau ở chợ búa:

- Một cốt chuyện về tâm linh, anh đã giấu chuyện xẩy ra sau vợ anh chết đúng 100 ngày thân nhân mới được biết.

Chuyện xẩy ra ở một ngôi nhà cuối làng xa thành phố, một gia đình với 2 đứa con còn nhỏ, một đứa 4 tuổi và 5 tuổi. Vườn trái vòng quanh nhà cả hơn 100 thước vuông rậm rạp âm u cỏ khi mùa mưa tới. Người mải làm ruộng nương, thiếu thời giờ cho vườn trái.

Một hôm, anh đang mải mê làm ruộng, vợ thì ở với con nhỏ trên nhà, xế chiều chị mới đi xuống vườn hái đu đủ, cỏ thì ẩm ướt rậm rạp cao hơn nửa người, đang với lấy trái đu đủ thì bỗng nhiên có một con rắn hổ mang mổ vào đùi, chị giật mình té xuống và thấy tê cả người, cố lê tới cây chuối cũng không xa nơi đó, cố vịn để đứng lên về nhà với 2 đứa con đang chờ bữa cơm chiều, rồi số phận cô tới đó đã hết hơi thở cuối cùng với cây chuối.

Chiều buông chập choạng tối, chào tạm biệt đồng ruộng về nhà, anh vỗ lên đầu vợ đang ngồi ngó con chơi ở sân đầu cầu thang nhà. Trong nhà thì cơm chiều đã gọn trên mâm như thường ngày, anh vừa lên được mấy bậc cầu thang thì anh chạy thẳng đến vợ đang ngồi và cúi xuống hỏi:

- Em không được khỏe sao, mà đầu em lạnh như thế?

Vợ lắc đầu nhè nhẹ, cũng không ngẩng đầu lên hay quay mặt lại gì cả. Anh lên nhà tắm rửa xong xuôi, hai đứa con đã ngồi ở mâm cơm chờ ba, còn cô thì ngồi vuốt tóc ở lan can quay lưng vào mâm cơm với tiếng nhè nhẹ:

- Em cảm bệnh, anh hãy ăn với hai con đi, trong làng người cảm mùa mưa nhiều đó.

Anh nói:

- Vậy anh ăn cơm xong và lo cho con ngủ, em uống thuốc cảm nghe, đừng quên!

Mùa ruộng đầu mùa thật là mệt mỏi, anh nằm chơi với con một lát thì ngủ quay luôn, mặc kệ cho cô dẹp dọn mâm cơm.

Khi chập choạng sáng miền quê, thức ăn trưa chuẩn bị cho anh đi làm ruộng đã gọn trong cái rổ xách tay, thức ăn sáng gọn trên mâm chờ anh ăn rồi đi làm ruộng. Hai đứa con thì vẫn còn ngủ. Anh dậy rửa mặt, ngồi ăn cơm sáng xong. Cô đang ngồi làm gì ở bếp quay lưng ra ngoài.

Anh nói:

- Em đừng quên uống thuốc cảm nghe!

- Cô gật đầu.

Ruộng ở xa nhà, đi bộ cũng hơn nửa tiếng đồng hồ mới tới, anh bước xuống cầu thang nhà thì vừa đúng gặp người trong làng cũng làm ruộng kế nhau. Hai người vừa đi vừa trò chuyện cho tới ruộng, thêm một ngày mệt mỏi ẩm ướt cho tới trưa. Hôm nay hai người ở 2 góc ruộng, cầm rổ cơm đến ngồi ăn chung nhau, khi anh mang rổ cơm ra ăn thì anh thấy là lạ vì thức ăn đã có mùi chua và thiu rồi, miệng lẩm bẩm:

- Thức ăn cô vừa nấu nướng sáng nay mà sao xôi cứng rằn, thức ăn thì thiu ăn không được luôn.

Bạn người làng thấy vậy mới nói:

- Thôi vất nó đi, ngó làm gì, thức ăn mình đem đến cũng đủ hai người ăn no mà.

Lời nói vừa tới đây thì thấy người làng, 3 bà người trong làng vừa chạy tới vừa la hét tên anh gọi từ xa. Hai người còn chưa được ăn một miếng cơm trưa nào cả bật đứng lên, như tiếng la hét gọi đó đã báo cho là có chuyện không may mắn sắp tới nơi. Đầu mùa ruộng nương thì đàn ông bận rộn về ruộng nương hết cả làng quê nên thấy 3 bà chạy tới, vừa đứng vừa thở và nói:

- Cô vợ anh đã chết ở cuối vườn nơi bụi chuối!

Vừa tiếng nói xong, không có một lời hỏi han gì cả, anh bật đứng lên và chạy thẳng về nhà. Ông bạn làm ruộng kế đó cũng chạy theo và 3 bà theo sau về. Anh vừa chạy vừa nghĩ là vợ mình bệnh nặng chết, rồi 2 đứa con nhỏ ra sao, trong lòng đầy những nỗi lo lắng. Khi chạy về ngó thấy nóc nhà thì đã nghe tiếng người làng rồi, thêm vài bước nữa thì sân nhà cũng đã đầy người và có cả ông sư thầy và chú tiểu nữa, còn ông trưởng làng đang ngồi lắc đầu lia lịa ngó thẳng ra đường mà anh sẽ về. Khi thấy bóng anh chạy vừa khóc về, ông đứng dậy ôm lấy anh và đi theo anh về cuối vườn nơi trồng chuối. Bà già vợ với em gái vợ đang ngồi bên cạnh xác chết khóc lóc, chuyện hôm nay là:

- Sáng nay, vợ ông làm ruộng kế bên với thêm 2 người làng cũng thường xuyên đến xin lá chuối để gói bánh cúng chùa, ngày mai là rằm lớn, thì đã thấy xác cô nằm chết cứng và ẩm ướt cơn mưa mùa qua đêm.

Anh chạy tới khóc lóc ôm lấy xác vợ đã cứng rồi. Trưởng làng với ông sư thầy mới nói là:

- Mang xác cô vào chùa tắm rửa cho sạch sẽ, cô bị rắn cắn vào đùi từ hôm qua và cô ôm cây chuối khi chết.

Gia đình em gái cô cũng có một đứa con 4 tuổi, cả 3 đứa bé đang ngồi chơi ở gốc một cây chuối giữa vườn ổi trước nhà. Bà già vợ lấy 2 đứa bé về nuôi.

Anh vừa khóc vừa nói:

- Chiều hôm qua anh đi làm ruộng về, cô vẫn còn sống mà, và sáng nay khi tôi đi làm ruộng từ sớm vẫn thấy cô nấu ăn và bếp thấy có lửa mà, cô cảm bệnh thôi mà.

Bây giờ người trong làng với thân nhân gần gãnh anh, mặc kệ anh nói gì thì người ta cũng không ai tin lời nói đó và chỉ nghĩ là anh quá buồn nhớ tới vợ. Anh bình tĩnh được vì người cả làng an ủi làm cho gượng được nỗi tang thương bất thình lình như vậy. Những người trong làng mà ruộng nương ở gần làng thì gọi về giúp nhau làm hòm cho cô để mai đi thiêu táng. Ngày mai là ngày rằm lớn, cả làng nghỉ động thổ ruộng nương nữa.

Xế chiều anh thơ thẩn đi về nhà ở đầu làng để dọn dẹp đóng cửa nhà trước khi ngược về chùa và ở đó cho tới sáng mai. Khi anh lên cầu thang nhà, bụng đói từ sáng đến giờ, hết bậc cầu thang anh đứng im lặng ngó mâm cơm canh đang nóng hổi, anh nghĩ là gia đình em vợ lo cho nên anh ngồi xuống ăn cơm với nước mắt. Bữa cơm chiều hôm nay chỉ có mình anh thôi, anh ăn xong dẹp mâm cơm xuống bếp, đóng cửa nhà, tắm rửa và ngược về chùa.

Từng bước đi uất ức trong lòng, nghẹn lời không nói được một câu nào cả, không có tới một lời cuối cùng nhắn nhủ hay tạm biệt nhau. Khi anh vừa bước tới sân chùa thì em gái vợ nói:

- Anh ơi, cả ngày không thấy ăn uống, em chuẩn bị mâm cơm ở nhà với 2 cháu đang chờ anh ăn cơm chiều, anh về nhà em ăn cơm cùng 2 cháu đi anh.

Anh đứng sững một chút, như người mất hết hồn vía, rồi anh ngược về nhà em gái vợ ăn cơm với 2 đứa con thêm một chút với giọt nước mắt mà không nói nên lời nào cả. Hai đứa con rất là ngoan, xong cơm thì đòi đi ngủ luôn ở nhà em gái vợ, còn anh đêm nay thiếp ngủ thiếp dậy không nói năng gì, chỉ ngồi ngó hòm của vợ tới sáng.

Ngày rằm lớn người nghỉ ruộng nương mà lại là ngày buồn nhất trong các rằm đã qua, lời an ủi, thở than, tiếc nuối mà cô bỏ ra đi ngập phủ sân chùa. Người thì khuyên anh dọn vào trong làng ở với bà con hay bà con đằng vợ.

Rồi cũng đến một buổi chiều sau thiêu táng, một cuộc sống lạnh lẽo một mình với 2 đứa con nhỏ những đêm buông phủ. Anh vẫn còn chút may mắn vì có bà con vợ với bà con anh trông nom 2 đứa nhỏ và cả những bữa cơm của anh nữa. Mải mê trong mùa ruộng nương, nỗi buồn thì ngóng chờ từng đêm với hai đứa con thơ, xong cơm chiều thì anh vẫn dẫn 2 con về nhà.

Thời gian và ruộng nương cũng giúp anh giảm bớt cơn sầu. Khi anh đi làm ruộng thì thường xuyên bà con anh dẫn 2 đứa bé về nhà lấy trái cây đầy vườn. Hai đứa lúc nào cũng ngồi chơi ở gốc cây chuối, 1 đứa cháu con của em gái vợ là 3 người, buổi trưa là ngủ lăn quay luôn.

Rồi thắm thoát đã tới ngày rằm lớn, trong làng nghỉ động thổ. Sáng sớm anh dậy nấu ăn chờ 2 con dậy và đưa cơm canh vào chùa. Khi 3 cha con chuẩn bị xong xuống cầu thang nhà thì 2 đứa con chạy tới cây chuối chào mẹ rồi mới đi chùa cùng anh. Khi xong việc cúng bái ở chùa, 2 đứa con được đầy một rổ bánh trái về nhà.

Trước khi lên cầu thang nhà thì 2 đứa con chạy đến gốc cây chuối và để một chút bánh dưới gốc cây và gọi mẹ ăn bánh. Hôm nay rằm lớn mới được nghỉ ngơi làm việc vườn trái ở nhà, anh ngồi ở lan can ngó xuống như gợn đầy là cái thắc mắc trong lòng, lúc buồn bã đó giờ anh mới nghĩ ra:

- Ai là người nấu ăn và dọn mâm cơm chờ mình buổi chiều khi mình ở chùa về nhà??? Trong ngày đem xác vợ vào chùa, ngày cuối cùng mà thức ăn thiu hết, ai là người chuẩn bị vào rổ gọn gàng từ sớm cho mình, rồi 2 đứa con mình chơi hay ở với ai ngày lúc đó???

Những cảnh lạ đó làm cho anh đầy cái thắc mắc mà không lời giải đáp được, còn 2 đứa con thì đang gọi mẹ, mẹ vòng quanh gốc cây chuối. Anh đứng lên thở dài bước xuống cầu thang nhà, tay cầm con dao đi phát cỏ vườn. Anh làm việc một lát sau thì đã tới trưa, về lo cơm trưa cho con thì thấy 2 con đang ngủ tay ôm cây chuối. Anh ngược về cuối vườn phát cỏ tiếp cũng không lâu thì bỗng nghe tiếng con gọi anh:

- Ba ơi, ba ơi, trưa rồi ba về ăn cơm đã, mẹ cho con gọi sợ ba đói, mẹ dọn mâm cơm xong và đánh thức 2 con nè!

Anh đang cúi phát cỏ bật đứng sững quay lại thì ở gốc cây chuối có cái chiếu rải và có mâm cơm, 2 đứa con đang vời tay gọi. Anh ngó vòng quanh cũng chẳng có ai, anh từ từ bước tới thì thấy đúng là mâm cơm anh đã chuẩn bị cơm trưa mà để trên nhà. Ai là người bưng xuống gốc cây chuối??? Thấy 2 con đang cười vui ăn cơm, anh ngập ngừng một chút, vỗ lên đầu con rồi ăn cơm trưa, xong bữa cơm anh dọn lên nhà rồi trở về tranh thủ cho xong vườn trái vì cả tháng mới có một ngày nghỉ ruộng nương.

Trong khi anh đang dọn dẹp cỏ cho thành đống gọn, tiếng cười của 2 đứa con vang vui vẻ khi anh đang cúi làm việc và ngó qua háng về đằng phía 2 đứa con đó, như có gì khiến anh đứng hình như vậy, một lát mới bật đứng dậy như cái lò xo và quay lại, miệng lẩm bẩm từng tiếng tên vợ của anh, rồi hai con bắt đầu ngủ lăn quay cù mèo ở gốc cây chuối. Giờ anh đã hiểu là từ ngày vợ anh bỏ đi, ban ngày ở nhà em vợ hay bà con mà 2 đứa cứ đòi về nhà, nói là mẹ chờ chơi với con ở nhà, rồi chiều nào dù tắm rửa xong chập choạng tối cũng phải đến cây chuối đó ngồi chơi một lát mới lên ngủ. Như anh đã hiểu là tại sao từ khi vợ chết mà 2 đứa con cứ chỉ tay về đằng cây chuối và miệng luôn luôn gọi mẹ, mẹ, có gì ăn hay có gì chơi cũng đến nơi cây chuối đó. Anh đi chậm chậm từng bước tới nơi, tay anh vuốt ve cây chuối một lát rồi anh nói nhè nhẹ:

- Trông nom lấy con cho anh làm việc vườn cho xong trước chiều hôm tới.

Rồi trạm thời gian trôi qua, nỗi buồn vơi cũng chìm vào cái bận rộn của đời sống thiên nhiên miền quê. Thắm thoát cũng đã đến ngày cúng bái 100 ngày của vợ đã bỏ ra đi. Anh cùng 2 đứa nhỏ, bà con đằng vợ với đằng anh đến chùa để hẹn hò ngày lễ cho vợ anh. Khi đi tới chùa làng thì thấy ông sư thầy đang đứng ở cổng chùa, ông nói:

- Hôm nay các con đến rồi à?

Ông bước tới 2 đứa bé, vỗ tay lên đầu rồi hỏi:

- Mẹ các con khoẻ không? Hàng ngày có vui không khi chơi đùa với mẹ con?

- Hai đứa gật đầu.

Tất cả vào ngồi, bà con ai cũng thấy làm lạ ngó 2 đứa trẻ, chỉ có anh hơi bình thản một chút, khi bàn về ngày lễ và hẹn hò xong chắp tay lễ ông ra về. Khi tất cả quay lưng đi tới cổng chùa thì có chú tiểu con chạy theo và gọi anh:

- Là ông sư thầy muốn nói chuyện riêng với anh một chút.

Anh cho 2 đứa bé về nhà em vợ, anh trở về ngồi xuống chắp tay lễ sư thầy. Ông mỉm cười và nói:

- Chắc con đã biết là chuyện gì phải không con? Duyên kiếp đã hết thì để cho vợ con đi chốn bình an của kiếp sau, còn kiếp này đã khác thế gian thì đừng níu nhau lại, tội nghiệp cho mấy đứa nhỏ nếu còn lưu luyến với mẹ nó như vậy sẽ là chuyện không tốt cho tương lai học hành của nó đó.

Anh ngồi im lặng với 2 dòng nước mắt, anh gật đầu chậm chậm.

Ông sư thầy nói tiếp:

- Trong ngày cúng lễ 100 ngày thì cắt duyên số kiếp đời cho cô vợ con đi, đừng để kiếp người với kiếp ma chung với nhau, nếu con nhớ tới vợ thì ngày rằm con nhớ cúng bái cho vợ là được rồi.

Nghe xong anh chỉ biết gật đầu thôi và đứng lên từng bước như mỏi mệt đi về, miệng lẩm bẩm tên vợ suốt đường về tới nhà.

Về đến trước nhà anh đứng sững, không ngừng được dòng nước mắt khi thấy lá cây chuối như bắt đầu úa vàng. Anh ngồi xuống dựa lưng vào cây chuối, miệng lẩm bẩm tiếc nuối và thiếp ngủ đi lúc nào không biết. Một giấc mơ buồn sầu ngắn ngủi đã hiện, là vợ anh vừa khóc lóc vừa ôm lấy anh đang nằm đó và nói:

- Còn hai ngày nữa em đi rồi, anh cố trông nom lấy con nghe.

Lời nói của vợ anh tới đây, như có người đánh thức anh tỉnh bật ngồi dậy tại chỗ, anh ngó vòng quanh ngập nỗi sầu vắng trên nét mặt rồi anh nằm xuống tiếp. Một lát sau nghe tiếng 2 đứa con anh với em gái vợ mang thức ăn đến và nói:

- Ủa? Coi lá chuối bắt đầu úa vàng kìa anh! Em tưởng là anh nói chuyện với ông sư thầy xong thì về nhà em ăn cơm, nhưng anh lại về nhà luôn, thức ăn này để ăn chiều với cháu.

Nói xong và chào đi về. Hai đứa con cũng bắt đầu nói:

- Ba ơi, lá chuối vàng đó ba!

Và chỉ tay lên mấy tàu lá chuối. Anh ngó con cố mỉm cười, tay vuốt lên đầu con, miệng cố trả lời nhè nhẹ:

- Trong vườn mình còn có nhiều cây chuối xanh tươi kia kìa, con thấy không? Mẹ con vẫn chờ con mà.

Hai đứa ôm lấy ba vui cười rồi tất cả lên nhà nghỉ ngơi với bữa cơm chiều. Ngày mai là ngày chuẩn bị bánh trái đồ cúng, vào ngày mốt là 100 ngày của vợ anh. Đêm nay lo cho con ngủ xong, anh cũng thiếp đi lúc nào không biết, với một giấc mơ: thấy vợ anh đang đánh thức anh dậy vì trời sắp đổ cơn mưa. Anh chợt choàng giấc ngủ dậy thì anh thấy mình đang nằm ngủ ở gốc cây chuối.

Đã gần sáng và tiếng sấm sét trời sắp đổ mưa, anh chạy lên nhà ngủ tiếp nhưng làm thế nào cũng không ngủ đi được. Anh ngồi ở lan can ngó xuống cây chuối thì thầm thì thào cho đến sáng.

Một ngày bận rộn chuẩn bị bánh quả, hoa trái, người làng cũng lui tới đóng góp cho ngày mai là ngày cúng lớn ở chùa.

Thêm một đêm anh ngủ ở gốc cây chuối cho tới sáng, khi anh tỉnh giấc thì thấy vòng quanh gốc cây chuối ẩm ướt như cây chuối đã khóc lóc qua đêm.

Chùa đông đúc người đến cúng bái chia sẻ cho tới chiều buông. Về nhà ngoài bà con, anh em thì người làng cũng đến chia buồn và cho bánh trái 2 đứa nhỏ. Trong lúc ngồi chơi thì bỗng tiếng cô em gái vợ đang chơi với các cháu ở dưới sân nhà vang gọi hỏi anh:

- Anh ơi, cây chuối ở vườn ổi đó đâu rồi? Mấy cháu mang bánh đến kiếm mẹ tụi nó nè anh!

Anh đang ngồi chơi với người làng trên nhà, vội bước lẹ ra lan can ngó xuống thì quả thật cây chuối đó đã biến mất, cũng không có vết đào bới gì cả.

Anh nói:

- Anh đã rời cây chuối đó về cuối vườn chung với bạn bè nó rồi, em dẫn cháu tới cây chuối nào cũng được, ở cuối vườn.

Một lát sau thì người làng ra về, chỉ còn lại thân nhân thôi, anh mới gọi tất cả lên nhà ngồi xuống và anh mới kể chuyện cây chuối đơn độc một mình ở vườn ổi đó cho nghe:

- Như anh đã biết từ lâu là: Trong vườn ổi trước nhà không có cây chuối nào cả, cây chuối đó xuất hiện sau khi vợ anh chết. Anh biết rõ là lúc anh ngó qua cái háng khi anh phát cỏ đó thì anh đã thấy là không phải cây chuối mà là bóng của vợ anh đang ru con ngủ, và anh cũng kể lại những lời ông sư thầy gọi anh lại nói chuyện hôm kia trước ngày cúng bái.

Thân nhân ai cũng ngó anh với vẻ tội nghiệp và ôm lấy mấy đứa cháu như muốn nói là:

- Mẹ các con đã bỏ đi rồi….

Thân nhân và lời an ủi bao la cho tới tối. Và từ giờ đi cây ổi vẫn bạn với cây ổi, cũng không có cây chuối nào đơn độc làm bạn nữa.